सूर्य ढकाल

नेपाली जनताले परिर्वतनको चाहना सहित सघर्षको झण्डा बोकेको आज ६६ बर्ष बितिसकेको छ । परिर्वतन, सुशासन, दिगो विकास र सम्वृद्धिको लागि नेपाली जनताले तिनै तहमा कम्युनिष्ट विचारलाई अत्यधिक मतका साथ सरकार संचालन गर्ने अवसर दिएका छन् । पा्रविधिक र लेखापालले सहयोग गरेन भनेर रुने आसु झार्ने र कुरा गर्ने होइन जिम्मेवारी पाएकाले काम गर्ने समय हो । परिस्थतिमा परिर्वतन आउदा पनि सोचमा परिर्वतन आउन सकेको छैन ।

हिजोका विज्ञबाट देश भन्ने भए देश पहिले नै बन्थ्यो । सबै हिसावले पछाडी परेको र पारिएको क्षेत्र नं. १ बाँके जिल्लाको सबै भन्दा बढी क्षेत्रफल, जनसख्या र प्राकृतिश्रोत साधन बढी भएको क्षेत्र हो । सोच चिन्तन सबै क्षेत्रमा सम्वृद्धि ल्याउने हो भने पहिलो सर्त पर्यटन क्षेत्रको विकासमा जोड दिन सक्नु पर्दछ । चेतनामा विकास नघुसे सम्म विकासको गतिलाई अगाडी बढाउन सकिदैन । सामुहिक एवम् सामाजिक भावना विकास गर्न सवैको सहअस्तित्व एवम् सहकार्यको शिक्षा दिन पनि पर्यटन क्षेत्रको विकास अनिर्वाय छ । पर्यटन उद्योग विश्वको सबैभन्दा ठूलो उद्योगको रुपमा स्थापित हुने अवस्थामा छ । हाम्रो देशमा पर्यटनको जुन हिसावले विकास गर्न सक्नु पर्ने थियो त्यो हिसावले हुन सकेको छैन । हाम्रा तमाम समस्याहरु मध्य बेरोजगारी समस्या नेपालको प्रमुख समस्या हो । आज नवजवान युवाहरु कामको खोजीमा प्रत्येक दिन १५ सय भन्दा बढी विदेशिन वाध्य छन् ।

रोजगारीका अवसर मध्य पर्यटन विकास पनि एक महत्वपूर्ण क्षेत्र हो । पर्यटनका मूख्य क्षेत्रहरु ताल, नदि, हिँउ वरफ, पहाड, गुफा, गल्छी, लोकसाहित्य, हस्तकला भेषभुषा, चाडपर्व, वन, जङ्गगल, चिडिया खाना, सफारीपार्क संग्रालय, स्मारक, धार्मिक स्थल, खेलकुदका विभिन्न विधाहरु जस्ता विषयहरु हुन । पर्यटन विकासको लागि हिमक्षेत्र, गल्छी र हिउ बाहेक सवै हाम्रो क्षेत्रमा सम्भावना छ । यसको क्षेत्र असिमित छ । । भौगोलिकक्षेत्र ,प्राकृतिकक्षेत्र आर्थिक क्षेत्र ,सामाजिक क्षेत्र सास्कृतिक क्षेत्र औद्योगिक क्षेत्र, आजको अवस्थाबाट हेर्दा यसले मानव र उसँग सम्वन्धित जीवन र जगतकै सम्पूर्ण विषय वस्तुहरु आफनो क्षेत्र भित्र पारिसकेको छ ।

मानव संसारको सर्वश्रेष्ठ प्राणी हो । उसको वौद्धिक क्षमता अन्य प्राणीहरुको भन्दा धेरै माथि छ । मानवले आज वैज्ञानिक र प्राविधिक क्षेत्रमा ठूलो प्रगति गरेको छ । आजको मानव जीवन अत्यन्तै व्यस्त भएको कारण उसले पाएको छोटो फुर्सदको समयलाई कुनै रचनात्मक क्रियाकलापमा सदुपयोग गर्न चहान्छ । त्यसको पहिलो रोजाई भनेको पर्यटन क्षेत्र हुनसक्छ । पर्यटनको विकास मानवको आर्थिक सामाजिक, राजनैतिक, शैक्षिक, साकृतिक लगायत चौतर्फि उन्नतिको लागि भएको पाइन्छ । पर्यटनले कुनै पनि मुलुकको जनताको जिवनस्तर सुधार ल्याउन मदत गर्दछ । मानिसको आर्थिक संवृद्धिको लागि पर्यटनले सकरात्मक परिणाम दिन सक्छ । प्रत्येक वडामा एक होमस्टे निमार्ण गर्ने अभियान संचालन गर्ने र होमस्टे निमाण गर्ने क्षेत्रमा यातायात विद्युत संचार र खानेपानीको पूर्वआधारमा स्थानीय तहबाट अनिर्वाय बजेटको व्यवस्था गर्ने नियम मिलाउने हो भने ग्रामिण क्षेत्रमा होमस्टेको निमार्णमा प्रतिस्प्रर्धा हुने छ । क्रमस एक वडा एक होमस्टे निमार्ण गर्ने हो भने जुन सुकै वडामा जाँँदा पनि खान बस्नको समस्या नहुने अवस्था बनाउन सके आन्तरिक पर्यटनको वृद्धि आउुने छ । आन्तरिक पर्यटनको बृद्धि हुँदा ग्रामिण तहमा उत्पादनमा वृद्धि आउने छ । उत्पादनमा वृद्धि आउदा स्वरोजगारीमा समेत वृद्धि हुने छ । ग्रामिण तहका बाझा जमिनहरु उत्पादनमा रुपान्तरण हुने छन् ।

पर्यटनको विकासले सामाजिक सम्वन्धको विकास गरी आत्मर्निभरता बढाउछ । विज्ञान, प्रविधि र सूचनाका कारण विश्व कँहा पुग्यो हामी अझै पनि कर्णाली वारि र पारि, पुूर्व र पश्चिम, डाडावारी र पारिका कुरामा रुपमालिएका छौ । यो चेतनाा स्तरबाट मानव जिवनलाई अगाडी बढाउन पनि पर्यटनको विकास अनिर्वाय छ ।पर्यटनबाट सामाजिक सम्वन्धको गाँठो कसिलो हुनगई विश्वमा मानव शान्ति र समदारीको भावना जागृत गर्न सकिन्छ । विश्वमा प्राय सवै मुलुकहरु पर्यटनको विकास गरेर आफना जनताको जीवन स्तरमा सुधार ल्याउन प्रयत्न गरिरहेका छन् । उनीहरु यस क्षेत्रमा पा्रथमिकता आधारमा लगानी गररिहेका छन् । यसबाट विदेशी मुद्रा प्राप्त हुने त छदैछ । साथै घरेलु तथा ठूला उद्योगहरु संरक्षण हुन सक्छ । त्यसमा पनि देशभित्र विध्यमान बेरोजगारीमा कमि ल्याउन सकिन्छ । पर्यटनको विकासमा लगानी गर्नु भनेको पानी विद्युत, यातायात र संचाार जस्ता सेवाहरुको विस्तार गर्नु पनि हो । एक वडा एक खेल मैदान, एक गाउँपालिका वा नगरपालिक एक आधुनिक पार्क, एक क्षेत्र एक चिडिया खान, एक गाउँपालिका एक पिक्नीक स्पोट निमार्ण गरेर आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटकलाई भि¥याएर आम्दानी वृद्धि गर्न सकिन्छ र जुन ठाउँमा वा स्थानमा पर्यटनको विकास हुन्छ त्यस ठाउँमा शान्ति, समवृद्धि सद्भाव र एकता छ भन्ने सन्देश प्रवाह हुन पुग्छ ,नेपाल प्राकृतिक सुन्दरता भौगोलिक विविधता र सास्कृतिक एव कलात्मक विष्टिताका कारण पर्यटनको विस्तारका असिमिति संभावनाहरु रहेका छन् । कृषि र वन सेवा उद्योगलाई पर्यटन विकासको अभिन्न अंगको रुपमा विकास गरी रोजगारी श्रृजना गर्न तथा जनताको आय आर्जनमा अभिवृद्धि गर्न योजना बनाउन सक्नु पदर्छ । आज विश्वमा पर्यटनमा दिन दु–गुना रात चौगुनाको रुपमा गतिविधिहरु व्ृद्धि भईरहेका छन् । पर्यटन उद्योगलाई राष्टिय अर्थतन्त्रको मूल आधार स्ववीकार गरेर कैयाँै मुलुकहरुले पर्यटन सम्वन्धी राष्ट्रिय नीतिको .तर्जुमा समेत गरेका र पर्यटन विकासमा लागि आवश्यक पुर्वआधार खडा गर्न अहोरात लागिरहेका छन् । पर्यटन विकास देशको सामाजिक आर्थिक प्रगतिको लागि अपरिहार्य छ । आफु बसोवास गरेको ठाउँ र जनताको जिवनस्तर माथि उठाउने हो भने पर्यटन क्षेत्रको विकासलाई पहिलो पाथमिकतामा राख्न जरुरिछ । बाँकेको क्षेत्र नं. १ लाई पर्यटनको हिसावले विकास गर्न सम्भावना धेरै रहेको छ । कोहलपुर– ढकेरी–कुसुम बाँके राष्ट्रिय निकुन्ज, कचनापर,ु बैजापुर, विनौना, फत्तेपुर, नरैनापुर, अगैया मठ मन्दीर राप्तीनदि, खहरे खोला र वनको हिसावले पर्यटनको विकास सजिलै गर्न सकिने अवस्था छ ।

नेपाल दुई विशाल मुलुकहरु चीन र भारतको बीचमा पर्ने दक्षिण एशियाको सुन्दर शान्ता मुलुक हो । नेपालको क्षेत्रफल १लाख४७ हजार १८१ वर्ग किलोमिटर रहेको छ । नेपाल प्राचिन काल देखिनै धार्मिक सास्कृति अन्य दृष्टिकोणले सबैको आक्रर्षणको थलोको रुपमा रहेको छ । विश्वका विभिन्न मुलुकहरुले पर्यटनको विकासको निश्चित नीति र योजना तजूमा गरेको देखिन्छ । पर्यटनको विकास गरी गरिब अभाव र वेरोजगारी समस्यालाई समाधन गर्न सकिने अवस्था रहदा रहदै पनि ठोस नीति र योजनाको अभावमा हामी यस क्षेत्रको विकास गर्न सकेका छैनौ । नेपाल समाज परम्परागत रुपले धार्मिक मनोवृतिको भएको कारण हाम्रा दैनिक सास्कृति, विविध चाडपर्व पारिवारिक उत्सव र धार्मिक सभा समारोह आदि सवैमा धर्मको स्पष्ट भावना अभिव्यक्त भएको पाइन्छ । नेपालको पत्येक पाहिलामा एउटा पर्यटकले मन्दिर, गुम्वा, धर्मिक, सभा ,जुलुस र धार्मिक भाव अभिव्यक्त गर्न संगीतका स्वर लहरिहरु देख्न सुन्न पाउछ । नेपाल विश्वको एक मात्र हिन्दु राष्ट्र हो ता पनि यहाँ हिन्दु र बौद्ध एक सिक्काका दुई पाटाको रुपमा रहेका छन् । भने अन्य धर्म पालन गर्नेबीच पनि सहिष्णृता र आत्मियताको भाव अन्तरनितिहि रहेको देखिन्छ । जेरुसेलम पुग्ने क्रिश्चियनहरु, मक्कामदिना पुग्ने मुस्लिमहरु, लुम्विनी पुग्नेहरु बुदिष्टहरु र पशुुपति पुग्ने हिन्दुहरु सबैलाई विभिन्न हिसावले ल्याउन सकिन्छ । आज दुनियाभर शिक्षित मध्यम वर्गीय व्यक्तिहरुको संख्यामा बृद्धि भईरहेको छ । यो वर्ग अध्यनन र अवलोकन गर्न कामृमा सदा लागिरहन चहान्छ । आन्तरिक पर्यटनबाट मुलुकका निवासिहरु बीचमा राम्रो समझदारी स्थापना हुन सक्छ । विभिन्न धर्म, सस्कृति, भाषा, भेषभुष अवलम्वन गर्न विभिन्न क्षेत्रका मानिसबीच हुने प्रत्यक्ष भेटघाट र सम्र्पकले सामाजिक सांस्कृतिक सामञ्जस्यता कायम हुन्छ ।

नेपाल आन्तरिक पर्यटनको महत्वपूर्ण हिस्साको रुपमा रहेको छ । ग्रामीण पर्यटन नेपाल गाउँ नै गाउैले भरिएको मुलुक हो । यहाँका सवै गाउँहरु आफैमा स्वर्ग छन् । हरेक गाउँमा मठ, मन्दिर, गुम्वा छन् । आज आन्तरिक पर्यटनले विश्वव्यापी रुपमा लोकपृयता कमाईसकेको छ । देश बाहिर जान नसक्नेहरुको लागि आन्तरिक पर्यटन महत्वपूर्ण रोजाई हुन सक्छ । नेपालमा आन्तरिक पर्यटनको थप विकासको संभावना प्रवल देखिन्छ । किन भने आन्तरिक पर्यटनका लागि ठूलो स्रोत र साधनको जरुरत पर्दैन ठूला अन्तराष्ट्रिय स्तरका होटेल जरुरत पर्दैन । सामन्यता संचार, विजुली र पानीको व्यवस्था भए पनि पुग्छ । नेपालमा रहेका प्राकृतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र धार्मिक क्षेत्रहरुमा नै यहाँ आन्तरिक पर्यटनका विकासका कारक तत्व हुन । आर्थिक हिसावले देशलाई आत्मनिर्भर नबनाए सम्म स्वाधिन नेपाल निमार्ण गर्न सकिदैन । नेपाललाई स्वतन्त्र राष्ट्रको हैसियतले आफनो संविधान बनाउने त्यस सविधानमा कस्तो राजनीतिक व्यवस्था स्थापित गर्ने र राज्यको ढाँचा कस्ता बनाउने जस्ता कुराहरु आफुखुसी निर्णय गर्ने अधिकार नेपालसँग छ ।

संविधान बनाउने सन्दर्भमा नेपालीे जनताका प्रतिनिधिले जनताको संविधान बनाउन आफनो अधिकार प्रयोग गरेका, छोटो समयमै तिनैतहको निर्वाचन सम्पन्न गरेको र संविधानको विपक्षमा उभिएकाहरु संविधानको मूलधारमा उभिएको पनि धेरैलाई मन परेको छैन । नेपालको राजनीतिक सग्लियो भने अरुले तिस वर्षमा गरेको प्रगति नेपालले पाँचै वर्षमा गर्न सक्छ भन्ने विश्वास विदेशिहरुलाई छ । त्यो साँचो पनि हो । नेपालको छिमेकी देश चीनले गरेको आर्थिक विकास र अन्तराष्ट्रिय प्रभावप्रति युरोप सर्तक छ । चीनलाई अनुगमन गर्न युरोपलाई कमजोर नेपाल चाहिन्छ । कमजोर नेपाल यसको राष्ट्रिय एकता भत्काएर निमार्ण गर्न सकिन्छ लागि परेका छन् । पर्यटनको विकास गर्न धेरै धन, विज्ञ, प्राविधिक सुरुमा आवश्यक पदैन मात्र इच्छा शक्ति भए पुग्छ ।
dhakal_surya2011@gmail.com