29 March 2024  |   शुक्रबार, चैत्र १६, २०८०

कोरोनाको महामारी र नेपाली प्रवृत्ति

मिसनटुडे संवाददाता
प्रकाशित मितिः शुक्रबार, चैत्र २१, २०७६  

भीम रावत


यतिबेला कोरोना भाइरस अर्थात (कोभिड –१९) को विश्व महामारीले दोश्रो विश्व युद्धपछिकै आर्थिक संकटमा विश्व पर्ने सक्ने खतराको संकेत देखिदै गएको छ । विकासका कयौं कामहरु प्रभावित मात्र भएका छैनन् , विकास तथा साधारण खर्चका कयौं शिर्षकका बजेटहरु कटाएर यो महामारीकोरोकथाम , नियनत्रण तथा राहतमा खर्च गर्नु पर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । यसले नेपालको मात्र होइन विश्व अर्थतन्त्रमा समेत नकारात्मक असर पार्ने संभावना देखिएका छन् । चीनको हुवान शहरबाट शुरु भएको कोभिड–१९ को संक्रमण यतिबेला विश्वका २ सय भन्दा बढी देशहरुमा फैलिसकेको छ र यो फैलिने क्रम रोकिएको छैन । चीनले संक्रमण देखिन साथ हुवान शहरलाई पुरै लकडाउन ग¥यो र त्यसलाई कडाईका साथ कार्यान्वयन ग¥यो । त्यसमा चिनीयाँ नागरिकहरुको पूर्ण सहयोग र समर्थन रहयो ।

त्यसैले चीन अहिले सो संक्रमणको घट्दो अवस्थामा होइन कि नयाँ संक्रमण नै नदेखिने अवस्थामा पुगेको छ । चीनले भाइरस जस्तो संक्रमणलाई पनि एउटै शहरमा कैद गरेर राख्न सफल भयो । जसको कारण उसले नियन्त्रण गर्न सक्यो । अप्रिल १ तारिकका दिन सम्म चीनमा संक्रमित भई एक्टिभ बिरामीको संख्या २ हजार ६ सय ४० जना मात्र रहेका र करिब ४ सय जना बाहेक अरुको स्वास्थ्य अवस्था सामन्य हुँदै गएको श्रोतहरुको दावी छ ।

विश्वमै महाशक्ति भनिएको अमेरिका विश्वमै सबै भन्दा बढी संख्यामा कोभिड–१९ को संक्रमण भएको देशमा परेको छ । इटाली र स्पेन पछि संक्रमितहरुको मृत्यु दर पनि अमेरिकामै बढिरहेको तथ्याङ्कहरुले देखाएका छन् । अमेरिका, बेलायत, इटली , स्पेन जस्ता देशहरु विश्वमै उच्च स्तरको जनस्वास्थ्य व्यवस्थापन भएका उच्च दश देशहरुमा पर्दछन् । तर ती देशहरुका कदमहरु (कोभिड –१९)को संक्रमण रोक्ने कार्यमा असफल भइरहेका छन् ।

यो भाइरस नयाँ भएकाले पनि यसको उपचार पद्धती र उपचारमा प्रयोग गरिने मेडिकल जन्य सामाग्रीहरु पनि संसारकै लागि नयाँ हुनु स्वभाविकै हो । यो भाइरसको महामारी किन पनि हो भने यो भाइरसबाट संक्रमित व्यक्तिलाई मेडिकल र मेडिसिन औजारको प्रयोग विना स्वास्थ्यकर्मी वा कसैले छोयो भने त्यसलाई पनि संक्रमण हुने र मृत्यु भइसकेका व्यक्तिलाई छोयो भने पनि संक्रमण फैलिने भएकाले आफ्नै परिवारको सदस्यको मृत्यु हुँदा पनि छुन र आफ्नो हातले डाहसंस्कार समेत गर्न नपाउनुले हो ।

यो भाइरसको उपचार र यसलाई निर्मुल गर्न सक्ने कुनै औषधी तथा भ्याक्सिन बनाउने कार्य हाल सम्म अनुसन्धान र अध्ययन भइरहेको भएपनि यसको आधिकारिक रुपमा सफलता मिलिसकेको छैन । यो भाइरसको संक्रमणबाट बच्ने सबैभन्दा राम्रो उपाय भनेकै संक्रमित व्यक्ति भन्दा टाढै रहनु नै हो । संक्रमणको संकास्पद व्यक्तिलाई क्वारेन्टाइममा राखेर संक्रमणलाई सिमित गर्ने र संक्रमित व्यक्तिहरुबाट अरु व्यक्तिहरुमा यो भाइरस संक्रमण हुन नपाओस् भनेर यसको उपचारमा संलग्न स्वास्थ्यकर्मीहरुले समेत आवश्यक सुरक्षाका सामाग्रीहरु अनिवार्य रुपमा प्रयोग गर्नै पर्ने हुन्छ ।

चीनको हुवानमा गत डिसेम्बर अन्तिम साता यो भाइरसको संक्रमण फैलिरहँदा अमेरिका,बेलायत,स्पेन,इटली आदि देशहरुले यो समस्या चीनको मात्र समस्याको रुपमा बुझे र आफूलाई खासै चासो नहुने र गर्न नपर्ने विषयको रुपमा लिए । तर रोगले धनी ,गरिब,सम्पन्न वा विपन्न भनेर चिन्दैन र चिनेना पनि । सम्पन्नशाली र शक्तिशाली देशहरुले अहिले यसको पीडा भोगिरहेका छन् ।

ती देशहरु समयमै कोरोना भाइरसको बारेमा सचेत र सतर्क रहेका भए सायद उनीहरुले यति ठूलो पीडा भोग्नु पर्दैन्थ्यो कि ? । कोरोना भाइरसको संक्रमणबाट अप्रिल २ , २०२० सम्म ५० हजार बढी मानिसको मृत्यु भइसकेको छ भने करिब १० लाख भन्दा बढी मानिसहरु संक्रमित भएको डरलाग्दो तथ्याङ्क सार्वजनिक भएका छन् । इटलीमा मात्रै अप्रिल १ सम्म १४ हजार मानिसको मृत्यु भइसकेको छ र मृत्युको दर दैनिक बढ्दो क्रममा देखिन्छ । यसबाट कोरोना भाइरसको विश्व महामारी प्रष्टै देखिन्छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको अनुमान अनुसार पछिल्लो समय दक्षिण एशियाका देशहरु यो भाइरसको उच्च जोखिममा रहेका छन् । झण्डै १ अरब ३० करोड जनसंख्या रहेको भारतमा करिब ४० लाख भन्दा बढी नेपालीहरु विभिन्न पेशा व्यवसाय गरेर बसेका छन् । जति धेरै मानिसहरु भारतमा संक्रमित हुन्छन् त्यति नै बढी जोखिम नेपाललाई हुन्छ । नेपाल सरकारले संक्रमणको त्यो संभावित जोखिमलाई ठीक समयमा पूर्वानुमान गरेको छ । नेपाल सरकारको यस कदमलाई काभिड–१९ को संक्रमणको पीडा भोगिरहेका विश्वका देशहरुले समेत नेपालले समयमै लिएको उचित कदम भन्दै प्रशंसा पनि गरेका छन् ।

तर नेपालमा जस्तो सुकै काममा पनि सरकारको विरोध गर्ने नकारात्मक प्रवृत्तिको चलन,शैली र सोच परम्परा जस्तै भइसकेको छ । शुरुमा मानिसहरुले लकडाउनलाई साँझ पाँच बजेपछि खुल्ने राजनितिक दलहरुको बन्द जस्तै माने र त्यही व्यवहार गरे । अझै पनि त्यो व्यवहारमा पूर्ण रुपमा सचेतना आइसकेको देखिदैन । अधिकांशले लकडाउनको शुरुमा विरोध गरे । यो लकडाउन कोभिड– १९ को संंक्रमणबाट जोगिन हाम्रै जीवनको सुरक्षाका लागि सरकारले उठाएको कदम हो , यसको पालना गर्नु पर्दछ भन्ने कुरा नै बुझेनन् र यसको कार्यान्वयनका लागि सरकारले सुरक्षाकर्मी नै परिचालन गर्नु प¥यो ।

हामी नेपाली हालसम्म भाग्यमानी छौं कि कोभिड– १९ को शंकामा करिब १० हजार जना मानिसको स्वाव परीक्षण गर्दा जम्मा ६ जना मानिसमा मात्र संक्रमण भएको पुष्टि भएको छ । अर्थात कोभिड –१९ संक्रमणको पोजेटिभ देखिएको छ र त्यस मध्ये एक जना पूर्ण रुपमा स्वस्थ भई घर फर्किसकेका छन् भने अन्यको स्वास्थ्य स्थिितिमा पनि क्रमश सुधार भइरहेको र सबै संक्रमितहरु समान्य बन्देै गरेको स्वास्थ्य मन्त्रालयले सार्वजनिक गरिरहेको छ । यसको अर्थ नेपालमा यो भाइरसको अब कुनै जोखिम छैन भन्ने अर्थमा बुझ्नु हुँदैन । नेपाल अझै पनि संक्रमणको उच्च जोखिममै छ ।

नेपाल कोभिड–१९ को उच्च जोखिम मै रहेको र यसको उपचार तथा व्यवस्थापनमा प्रयोग हुने औषधी जन्य सामाग्रीहरु समेत नेपालमा नपाइने अवस्थाका कारण ती सामाग्रीहरु तत्काल देश बाहिरबाट खरिद गर्नु पर्ने त्यो पनि फाष्टट्राकबाट खरिद गर्नु पर्ने आवश्यकता र बाध्यता सरकार सामु आइप¥यो । यस्तो विपद्को अवस्था भनेकै आपतकालिन अवस्था हो र अहिले नेपाल त्यही अवस्थामा रहेको छ । आपतकालिन अवस्थामा विपद्का सामाग्री कसरी खरिद गर्न सकिन्छ भन्ने व्यवस्था नेपालको खरिद ऐनले गरेकै छ । सोही व्यवस्था अनुसार नै यो महामारीको समयमा आवश्यक पर्ने मेडिकल जन्य सामाग्रीहरु चीनबाट खरिद गर्न ओम्नी समूहसँग स्वास्थ्य मन्त्रालयले सम्झौता गरेको थियो ।

नेपाली समाजमा कतिपय मानिसहरुले विपद्को समयमा नै बढी कमाउन सकिन्छ भन्ने कुविचारको प्रवृत्ति बोकेका हुन्छन् र सोही अवस्था ढुकेर बकेका हुन्छन् । ती मानवीय स्वभावका नभइ आफ्नो स्वार्थ पुरा गराउने अमानवीय व्यक्ति हुन । ती व्यक्तिहरु राज्यका कुनै पनि तहमा पुगेका हुनसक्छन् । कहिले काही त्यस्तै व्यक्तिका कारण सरकार र त्यसको नेतृत्व समेतले बदनाम र लज्जावोध गर्नुपर्ने अवस्था
आउँछ । तर यसको सकारात्मक पक्ष के हो भने जब कही कतै कसैले नेतृत्वलाई समेत गुमराहमा राखेर केही गडबड छ भन्ने नेतृत्वमा तत्ववोध हुन्छ , तब उसले एक्सन लिन्छ र त्यसलाई करेक्सन गराउँछ भने त्यो कार्य तेतृत्वको प्रशंसा योग्य कार्य हुन्छ ।

औषधी जन्य सामाग्रीहरुको खरिद प्रक्रियामा त्यस्तै भएको हुन सक्छ । हाम्रा प्रधानमन्त्री आफै पनि आफ्नो स्वास्थ्य अवस्थाका कारण देशमा आपत विपद् परेको बेला दिनरात खटिरहने र डटिरहने अवस्थामा हुनुहुन्न । वहाँले पनि कतिपय विषयहरु अरुको अर्थात आफ्ना सल्लाहकारहरुको विश्वास गर्ने हो । वहाँका सल्लाकारहरुले नै शुरुमा चीनबाट स्वास्थ्य मन्त्रालयले सामाग्री खरिद गर्नका लागि गरिएको सम्झौता सही भएको ब्रिफिङ गरेका रहेछन् ।

तर प्रधानमन्त्री स्वयमले सल्लाहकारहरुको त्यो घेरा तोडेर एक विज्ञ विश्वासपात्रसँग जानकारी लिदा स्वास्थ्य सामाग्री खरिदमा आर्थिक अनिमितता समेत भएको तथ्यसहित थाहा पाउँनु भयो । त्यसपछि तुरन्त एक्सन लिनु भयो र सो सम्झौता खारेज गराउन निर्देशन दिनुभयो । सोही अनुसार सम्झैता खारेज भयो र खरिद नियमावली अनुसार नै पूनः स्वास्थ्य सामाग्री खरिदका लागि सूचना आह्वान समेत भइसकेको छ ।
हो, सरकार वा कसैले पनि कही कतै गलत भएको छ भने त्यसलाई समयमै सच्याउन सक्ने गरी सुझाव दिनु, आवाज उठाउनु , दबाव दिनु आदि काम लोकतन्त्रका गुण नै हुन । त्यसबाट बुझ्ने,सिक्ने र कार्यान्वयन तहमा रहेकाहरुबाट उचित कदम चालियो कि चालिएन त्यो महत्वपूर्ण काम हो । यति बेला त्यो काम भएको छ । स्वास्थ्य सामाग्री खरिदका लागि फेरि सूचना आह्वान गरिएको छ ।

हामी सस्तोमा ल्याइदिन्थ्यौं । सरकारले महंगोमा खरिद गरेर आर्थिक चलखेल भयो भन्नेहरुले सस्तोमा ल्याउनका लागि टेण्डर हालेर ल्याइदिए भैहाल्यो त । तर नेपालमा आफू पनि नगर्ने र अरुलाई पनि गर्न नदिने नकारात्ममक प्रवृत्ति बढी छ । अनेक बखडा निकालेर संवेदनशील अवस्थामा पनि सबैलाई नकारात्मक सन्देशले तरङ्गित पार्ने र देशलाई आपतको समयमा पनि विभाजित मनोविज्ञानमा फसाएर कसैको पनि भलो हुँदैन र यस्तो प्रवृत्तिले संकटको बेला पनि देशलाई एकतावद्ध बनाउन सक्दैन ।

प्रकाशित मितिः शुक्रबार, चैत्र २१, २०७६     9:39:24 AM  |