अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवसः ‘स्वदेशमा श्रम गरेर बाँच्न सक्ने अवस्था छैन’



‘यहाँ श्रम गर्दा बाँच्ने सक्ने अवस्था भए धेरै जनशक्ति परदेशिनु पर्ने थिएन,’ उनले भने, ‘यही श्रम गरेर बाँच्ने अवस्था आउने हो भने, बाहिर जाने जनशक्ति यही रोकिन्छ र यहाँको विकासले गति लिन्छ ।’

गणेश विशु । नेपालगन्ज (बाँके) ।

रुकुम पश्चिमस्थित बाँफिकोट गाउँपालिका–२, पीपलका कर्णबहादुर गोसाई आइतबार जमुनाह नाका हुँदै भारतीय बजार छिरे । परिवारको लालनपालन र जीविकोपार्जनका लागि ज्यालादारी काम नपाउँदा उनी श्रमकै लागि भारत पसेका हुन् । उनीसँगै गाउँका करिब ८÷१० जना युवा परेदेशीय । कारण उही हो, ‘स्वदेशमै श्रम गर्ने ठाउँ नपाउनु ।’

दिउसो करिब ३ बजेतिर जुम्लाका लक्षिराम बुढा पनि साथीहरुसँगै श्रम गर्न नेपाल–भारत सीमा क्षेत्र जमुनाहबाट भारतको कालापहाडका हिँडे । उनीहरु मात्र होइन, पश्चिम नेपालका कयौं महिलापुरुष स्वदेशमा श्रम गर्ने ठाउँको अभावमा भारतीय बजार पस्छन् । यसमा पुरुषको संख्या अझ ठूलो छ । भारतमै श्रम गर्छन्, अनि केही पैसा कमाएर घर पठाउँछन् ।

परदेशीको कमाइले परिवारमा क्षणिक खुसी त आउँछ तर, बिछोडिएको मनमा भने घाउ खिल बनेर पिरोलिन्छ । पश्चिम नेपालका लुम्बिनी, कर्णाली र सुदूरपश्चिमका पहाडी जिल्लाबाट ठूलो संख्यामा जनशक्ति भारत जान्छ । यतिबेला गाउँघर सुनसानजस्तै छन् । पहाडी घरगाउँमा अहिले महिला, बालबालिका, वृद्धवृद्धा, बिरामीहरुको ठूलो संख्या छ । कतिपय गाउँमा त मर्दा मलामी र पर्दा साथ दिने युवा भेटाउनै मुस्किल हुने जुम्लाका लक्षिरामले जनाए ।

‘यहाँ (स्वदेश) मा बस्दा महिनामा मुस्किलले ८/१० दिन काम पाइन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘त्यसले घर खर्चनै चलाउन सकिने अवस्था छैन ।’ उनको घरमा पाँचजनाको परिवार छ । उनी दैनिक एक हजार रुपैयाँ ज्याला पाउँछन् । काम भएको दिन दिनगन्तीले हिसाब गर्दा उनको मासिक आठदेखि १० हजार रुपैयाँ कमाइ हुन्छ । छोराछोरीको शिक्षादिक्षा, स्वास्थ्यपोचार र खानपिन गरेर उनको घरमा मासिक खर्च कम्तीमा २० हजार रुपैयाँ हुन्छ । यस हिसाबले उनलाई नाफा होइन, घाटा छ ।

घाटाको रकम ऋणको जोह गरेर चलाउनु पर्ने बाध्यता छ । यो बाध्यता लक्षिरामको मात्र होइन, कर्णाली, लुम्बिनी र सुदूरपश्चिमका नागरिकको अवस्था हो । महिनामा खर्च बराबरको कमाइ हुन नसक्दा अर्काको देशमा श्रम गर्नुपर्ने बाध्यता भएको मुगुबाट जमुनाह नाका पुगेका हर्कवीर शाहीले बताए ।

‘गाउँघरमा काम पाइँदैन,’ उनी भन्छन्, ‘जुनसुकै सरकार आए पनि हाम्रा पाखुराले श्रम पाएनन् ।’ उमेर हुँदा हाम्रा पाखुरा परदेशको विकासका लागि खिइने र बुढेसकाल लाग्दा स्वदेशमा थन्किने अवस्थाको अन्त्य हुनुपर्ने उनी बताउँछन् । सरकारले श्रम बजारको व्यवस्थापन गर्न नसक्दा कयौं व्यक्तिले घरपरिवार छाडेर बिदेसिनु पर्ने उनको भनाइ छ ।

‘गाउँघरमा श्रम गरेर बाच्न सक्ने अवस्था छैन,’ हर्कवीरसँगै भारत जानलाई जमुनाह पुगेका काले मल्लले भने, ‘यहाँ श्रम गर्ने ठाउँ नहुँदा घर परिवार छाडेर हिँड्नु प¥यो ।’ आफ्नो सन्तानले यस्तो अवस्था भोग्नु नपरोस् भन्दै उनले भने, ‘सरकारले श्रमको उचित व्यवस्थापन गर्न नसक्दा हामीले दुःख पाइरहेका छौं । अब हाम्रा सन्तानले त्यस्तो दुःख भोग्नु नपरोस् ।’ परदेशिएको ठूलो जनशक्तिले यही श्रम गरे यहाँको विकासले ठूलो फट्को मार्ने उनको भनाइ छ ।

‘यहाँ श्रम गर्दा बाँच्ने सक्ने अवस्था भए धेरै जनशक्ति परदेशिनु पर्ने थिएन,’ उनले भने, ‘यही श्रम गरेर बाँच्ने अवस्था आउने हो भने, बाहिर जाने जनशक्ति यही रोकिन्छ र यहाँको विकासले गति लिन्छ ।’

प्रकाशित मिति : २०८० वैशाख १८ गते सोमबार